4-5 yaş dönemini anlamak

4-5 yaş dönemi, ailelerin ve öğretmenlerin meraklı, sorgulayıcı ve zaman zaman sınırları zorlayan bir çocuğa hazır olması gereken bir dönemdir. Çocuğun özgür olma ve bağımsız hareket etme isteği, zaman zaman hırçın tavırlar sergilemesi, dalgalı ruh hali gibi yönleriyle 2,5 yaş sendromuna benzetilir. “Karşı gelme yaşı” olarak da anılır. Peki çocuklar neden belli yaş dönemlerinde karşı çıkma eğiliminde olurlar?

4-5 YAŞ ÇOCUĞUYLA İLGİLİ DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR

4-5 yaş dönemi pek çok gelişim basamağını barındırması nedeniyle zaman zaman karmaşık gibi görünebilir. Tam olarak neyin doğru neyin yanlış olduğunu bilmek, bu dönem özelliklerini bilerek hareket etmek ve neyin yaş dönem özelliklerinin dışında olduğunun farkına varmak gereksiz korkulara yer bırakmaz. İşte önemli bazı doğru bilinen yanlışlar:

• Yanlış: Eyvah! Kendi kendine konuşuyor!

Doğru: Bu dönemde hayali arkadaşlar edinebilir. Hayal gücünün çok geniş olması ve arkadaş kavramının önem kazanması hayali arkadaş edinmesinin yolunu açar. Zaman içerisinde gerçek arkadaşlıklar kurdukça hayali arkadaş da kendiliğinden ortadan kalkar.

• Yanlış: “O öyle yapılmaz, böyle yapılır!”

Doğru: Özerkleşme ihtiyacı içinde olan 4-5 yaş çocuğu her şeyi kendisi yapmak ister ve zaman zaman inatçıdır. Bu gelişim özelliklerine sahip olan bir çocukla inatlaşmak ve koyulan kuralların sebebini, yapılması gereken şeylerin nedenini açıklamamak sorun yaratır. Ebeveynin çocukla çatışmasına ve ilişkisinin bozulmasına neden olur. Bu nedenle kuralların sebebini açıklamak, çocuğa eleştirel yaklaşmamak ve çabasını takdir etmek önemlidir.

• Yanlış: Bu çocuk çok asi oldu. Söz dinlemiyor!

Doğru: Çocuğun kimlik gelişimi noktasında zaman zaman ebeveynleriyle çatışması ve istekleri için diretmesi oldukça normaldir. Hatta bu durum bir miktar faydalıdır. Bu sayede çocuk hangi isteklerinin kabul edilebilir, hangilerinin daha mantık dışı olduğunu görür ve kişilik yapılanması da buna göre şekillenir. Bu dönemde önemli olan çocukla inatlaşmamak, onu yargılamamak, karakterini değil istenmeyen hareketini eleştirmek ve birlikte uygun çözüm yolları aramaya çalışmaktır. Sürekli ne yapması gerektiği söylenen, anne-babasında direktifler almaya alışan bir çocuk, bir süre sonra duyarsızlaşacak ve yapılan uyarıları duymazdan gelecektir. Ona fırsat tanımak gerekir.

• Yanlış: Çocuk: “Anne dedem nerede?” Anne: “Deden tatile gitti”

Çocuk: “Ben nasıl oldum anne?” Anne: “Seni leylekler getirdi”

Doğru: Bu dönemde çocuk soyut kavramları sorgulamaya başlar. Ölüm, cinsellik, din gibi konular anne-babaların açıklamakta zorlandıkları konulardır. Çocuğun soyut kavram becerisinin henüz gelişmemiş olması ve ayrıntılı açıklamaların çocukta korkulara sebep olma potansiyeli de ebeveynlerin açıklama yapmasını zorlaştırır. Ancak önemli olan çocuğa gerçek dışı herhangi bir açıklama yapmamak ve yapılan açıklamaların mümkün olduğunca sade, anlaşılır ve düz mantık olmasıdır. Çocuğu gerçeğin yaratacağı üzüntüden korumak için yalan söylendiğinde çocuk bunu belli bir süre sonra anlayacak ve anne-babaya olan güveni sarsılacaktır. Ölen bir kişi olduğunda bunu çocuğa bitkilerin yaşam döngüsünden örnekler vererek, durumu somutlaştırarak anlatmak, çocuğun üzülmesine ve duygularını ifade etmesine müsaade etmek önemlidir.

• Yanlış: Devamlı yalan söylüyor!

Doğru: Çocuk hayal gücünün gelişmiş olmasından ötürü zihninde ürettiklerini yansıtır. Bu dönemde abartılı hikayeler anlatarak çevresindeki kişilerin ilgisini çekmekten, onlarda hayret uyandırmaktan hoşlanır. Yalan söylemek 4-5 yaş döneminin gelişimsel bir basamağı veya doğal bir süreci değildir. Ancak çocuk gerçekten bir amaç uğruna yalan söylemeye başlamışsa çevresindeki rol modellere bakmak gerekir. Çünkü yalan söylemek de pek çok davranış gibi öğrenilmektedir. Yalan söyleyen veya kasıtlı bir şekilde gerçeği çarpıtan bir model çocuğa yalan söylemeyi de öğretebilir.

NEDEN OLUMSUZ DAVRANIŞLARI DAHA ÇOK GÖRÜRÜZ?

• Çocukla inatlaşmak,
• Evde kuralları çocuğun koyması,
• Evde belirgin ve net kuralların olmaması,
• Anne-babanın ortak dili konuşamaması ve ebeveynlerden birinin “evet” dediğine diğeri “hayır” demesi,
• Çocuğun başka çocuklarla kıyaslanması,
• Çocukla bebeksi bir şekilde, kelimeleri yanlış telaffuz ederek konuşmak,
• Sorduğu soruları geçiştirmek,
• Sıklıkla ceza ve ödüle başvurmak,
• Çocuğun başarabileceği sorumlulukları alması için alan bırakmamak,
• Fazlasıyla korumacı davranmak ve çevreden gelebilecek tehlikelere karşı sıklıkla çocuğunuzu uyarmak,
• Çocuğun merakını ve ilgilerini arttıracak şekilde hareket etmemek olumsuz davranışların artmasına ve ebeveyn-çocuk ilişkisinin bozulmasına neden olabilir. 

 HANGİ DURUMLARDA ÇOCUKLAR DİKKATLE İZLENMELİ VE BİR UZMANA DANIŞILMALI?

• Çocuk artık hayal dünyasında yaşamaya başlamışsa,
• Saldırganlık, vurma, kötü söz söyleme gibi davranışlar sosyal ilişkileri bozacak kadar artmışsa,
• Konuşması anlaşılmıyorsa,
• Korkuları günlük yaşantısını olumsuz etkileyecek düzeydeyse,
• Kurallara fazlasıyla tepkili ve grupla uyumsuzsa,
• Sosyal ortamda çok pasif, ürkek ve kırılgansa,
• Anne-babadan ayrılma noktasında yoğun bir anksiyete yaşıyorsa,
• Pek çok ihtiyacı halen ailesi tarafından karşılanıyorsa,
• Çevresine karşı ilgisiz ve duyarsızsa çocuğunuzun desteklenmesi gereken gelişim alanları var demektir. Bu tür durumlar dikkate alınmalı ve bir uzmana başvurulmalıdır.

Merve Adıgüzel

Uzman Psikolog/Aile Danışmanı