2-6 yaş döneminde çocuklar ince-kaba motor, sosyal, duygusal ve fiziksel olmak üzere pek çok açıdan gelişim gösterirler. 2 yaşında, karşımızda grup oyunu oynayamayan, ince motor aktivite gerektiren hareketleri istediği gibi yapamayan, “hayır” kelimesini istediği herhangi bir şey için cevap olarak kabul etmeyen bir çocuk görürüz. 5-6 yaş dönemine gelindiğinde kendi ihtiyaçlarını karşılayabilen, muhakeme becerisi gelişmiş, sosyal ve aktif bir bireyle karşılaşırız. Bu becerilerin yanında gelişmesi gereken önemli bir özellik daha vardır ki; bu özelliğin önemi son yıllarda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır: hazzı erteleme becerisi.
Özellikle 2-4 yaş arası dönemde çocuklarda zaman kavramı gelişmediğinden istedikleri herhangi bir şeyi elde etme noktasında beklemek, sabretmek, hazzı ertelemek oldukça zordur. “15 dakika sonra evden çıkacağız” veya “1 saate evde olurum” gibi açıklamak onlar için bir şey ifade etmeyecektir. Ancak çocuğun yaşına uygun açıklamalar yapmak ve bekleyecekleri zamanı onlar adına somutlaştırmak bu konuda size yardımcı olacaktır. Örneğin; “Yemeğini bitirip ödevini yaptıktan sonra parka gideceğiz” gibi.
Hazzı erteleme becerisinin önemi son yıllarda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Çocukların bu beceriyi beklenen düzeyde kazanamamalarının en önemli nedenleri teknoloji, teknolojinin ortaya çıkmasıyla birlikte gelen sınırsız sosyal etkileşim, çocukların istediklerinin hemen yerine getiriliyor olması, çocukların monoton işlerden uzak tutulması ve çok sayıda eğlence araçlarının olmasıdır.
HAZZI ERTELEME BECERİSİ NASIL GELİŞİR?
Hazzı erteleme becerisini tek bir değişkene bağlamak doğru olmayacaktır. Pek çok beceri gibi hazzı erteleme de hem doğuştan getirdiğimiz mizaç özellikleriyle hem de ailenin tutumu ve çevresel faktörlerle yakından ilişkilidir. Bir çocuğun doğuştan getirdiği özelliklerden biri sabırsız oluşu ise ve buna ailenin çocuğun isteklerini anında yerine getirme, herhangi bir şey için çocuğun beklemesine müsaade etmeme ve sabretmeyi öğretmeme gibi davranışlar da eklenirse, o çocuğun hazzı erteleyebilen bir yetişkine dönüşmesini beklemek yanlış olacaktır.
Hazzı erteleme becerisinin gelişimini desteklemek için yapılabilecekler:
- Çocuklarla duygusal etkileşimde bulunarak duygusal bağ kurduğunuz zaman dilimini arttırmak önemlidir. Son zamanlarda sıklıkla karşımıza çıkan “kaliteli zaman geçirmek” deyişi tam olarak budur. Ancak bunun için öncelikle teknolojik araçların aradan çıkması gerekir. Çünkü bu aletler sosyal etkileşime ket vurmaktadır. Teknolojik aletlerin ekranlarındaki ışık çakmaları, ses yükselmeleri, çok canlı ve renkli görüntüleri çocuklardaki dikkat eşiğini oldukça yükseltmektedir. Bu dozda uyarana maruz kalan ve alışan bir çocuk, günlük yaşamda karşılaştığı uygun dozda uyaranlara dikkatini vermekte zorlanmaktadır. Okul çağı çocuklarında görülen dikkat dağınıklığının sebeplerinden biri de budur. Sanal gerçeklikle kıyaslandığında günlük yaşam çocuklara sıkıcı gelmektedir. Bu nedenle teknolojik aletlerle geçirilen süreyi kısıtlamak ve bunun yerine çocuklarla etkili zaman geçirmek önemlidir. Arabada veya restoranda beklemesi gereken bir durumda teknolojik aletleri bekleme aracı olarak kullanmamak gerekir. Bunlar çocuğun sıkılması ve kendini oyalayacak bir şeyler bulması için birer fırsattır.
- Hazzı ertelemelerine fırsat vermek önemlidir. Çocukların herhangi bir şeyi istemeleri takdirde “İstiyorum” dedikleri zaman ile “Elde ediyorum” dedikleri zaman arasındaki mesafeyi arttırmak gerekir. “Sıkıldım” dedikleri anda önlerine teknolojik bir alet vermek veya onlar için bir eğlence aracı bulmak bu beceriye ket vurur. Sıkılmak yaratıcılığın ilk adımıdır. Çocukların zaman zaman sıkılmalarına da fırsat verilmesi gerekir. Ebeveynlerin en önemli görevi çocukların sıkılmasını engellemek veya çocuklarını devamlı eğlendirmek değildir.
- Sınır koymaktan çekinmeyin. Yemek, uyku, teknoloji saatleri belli olmalıdır. Onların “ne istediklerini” düşünmek yerine onlar için neyin “iyi olduğunu” düşünün. Çocuklar sınırları olmazsa kaybolurlar ve belirgin sınırlar içinde olmayı severler. Çocukların her istediği her zaman onlar için iyi olan şey değildir ve çocuklar bunu sorgulayacak yaşta olmadıkları için ebeveynlerin rehberliğine ihtiyaç duyarlar. Rehberliğinizi çocuğunuzun isteklerine göre yönlendirmek doğru olmayacaktır. Aksi takdirde siz çocuğunuza değil, çocuğunuz size rehberlik eder duruma gelir.
- Küçük yaşlardan itibaren tekrarlayan işleri çocuklara yaptırmak bu beceriyi geliştirmek için önemlidir. Market torbalarını boşaltmak, oyuncakları toplamak, yatağını düzeltmek, masayı kurmak gibi… Bunun yanı sıra “teşekkür etmenin”, “lütfen” demenin, başkalarına iltifat etmenin öneminden bahsedilmelidir. Çocuklar yeri gelince sırasını beklemeyi, kazanmayı-kaybetmeyi ve paylaşmayı öğrenmelidir. Monoton işler beyni “can sıkıntısı” içindeyken bile çalışabilir ve faal olma konusunda eğiten temel işlerdir. Aynı “kas” okulda “öğretilebilir” olmak için de gereklidir. Okula geldiklerinde el yazısı zamanı geldiğinde cevapları “Ben yapamam. Çok zor. Çok sıkıcı” olur. Çünkü çalışabilir “kas” sonsuz eğlenceyle eğitilemez. Ancak çalışmakla eğitilir.
- Çocuğunuza karşı sabırlı davranarak rol model olmak da oldukça önemlidir. Sabır yapıyla alakalı olduğu kadar öğretilebilen bir şeydir. Çocuğumuzla olan ilişkimizde gözlemlemeden verdiğimiz ani tepkiler, hemen kızıp bağırmak, kendisini ifade etmesine fırsat vermeden ihtiyacını anında karşılamak çocuğa tam da sabretmemeyi öğretir. Çocuklar bebeklik döneminden itibaren taklit ve model alma yoluyla öğrenirler. Hatta korkular ve kaygılar bile anne-babanın davranışlarını taklit ederek “öğrenilir.” Kediden korkan bir annenin çocuğu da kediden korkar. Sebze yemeklerini sevmeyen bir babanın oğlu daha çok et yemekten hoşlanır. Bunların hiçbiri tesadüf değildir. Bu nedenle sabırlı olmayı da ancak sabırlı davranarak çocuklarımıza öğretebiliriz.
Merve Adıgüzel
Uzman Psikolog/Aile Danışmanı
İmsak Vakti 05:11
News
Köşe Yazıları
Köşe Yazıları
TÜRKİYE
