Çocukluk döneminde fark edilmemiş DEHB’li yetişkinlerin özellikleri

Pek çok psikiyatrist, psikolog, nörolog ve konuşma terapisti, 29 Mayıs’ta başlayan ve üç gün süren Ulusal Disleksi Zirvesi’nde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ve özel öğrenme güçlüğü ile ilgili konuları detaylandırdı. Online zirve bin 782 kayıtlı katılımcı ve 81 konuşmacı ile gerçekleştirildi. Benim konumun kısa bir özetini de sizlere sunmak istedim. Keyifli okumalar dilerim…

• DEHB’nin çocukluk ve yetişkinlik dönemlerindeki belirtileri birbirinden farklı mıdır?

Aşırı hareketlilik geri plandadır. Onun yerine iç huzursuzluk ve gevşeyememe, trafikte tehlikeli hareketler, iş yerinde verimsizlik, işten kovulma, alkol veya başka bağımlılıklar geliştirmeye yatkınlık, suç işlemeye yatkınlık, evlilik ve ilişki problemleri gibi sıkıntılar ortaya çıkar. Çocukluk döneminden farklı olarak yetişkinlik döneminde yukarıdaki belirtiler ortaya çıkar. DEHB çocukluk döneminde aşırı hareketlilik ile ön plana çıkarken yetişkinlik döneminde bu özellik geri planda kalır. Çocukluk döneminde bir çocuğun isteklerini erteleyememesi, ortama ve koşullara uygun hareket edememesi, istediği şeyler olmadığında öfke patlaması yaşaması veya sorumluluklarını yerine getirememesi daha hoş görülebilirdir. Çünkü o bir çocuktur ve ileride nasılsa bunları geliştirmeyi öğrenecektir. Ancak bunları yapan bir yetişkinse ve bu kişinin davranışları yeri geldiğinde iş ortamını, aile içerisindeki düzeni, trafikteki güvenli ortamı tehdit eder vaziyete geliyorsa, tahammül edilmesi zor bir hale gelebilir.

• Yetişkinlik döneminde DEHB kendini nasıl belli eder?

>>Doğru kararlar verememe,

>>Duyguları kontrol etmede zorluk nedeniyle ani öfke patlamaları,

>>Kişileri dinleme ve söylediklerini anlamada zorluk çekme,

>>Konuşan kişinin sözünü bitirmesini bekleyememe, söz kesme veya cümleleri tamamlama,

>>Dikkatini toparlayamama ve dürtüsellik nedeniyle kırıcı olma,

>>Çok ve hızlı konuşma nedeniyle kurulan diyaloglarda sorun yaşama,

>>Hızlı değişen ruh hali,

>>Düşünmeden hareket etme nedeniyle aile bireylerini zor duruma sokma,

>>Yapılması gereken önemli şeyleri unutma ve bunların doğurduğu olumsuz sonuçlar,

>>Eşlik eden diğer tanıların getireceği olumsuz sonuçlar,

>>Yapılması gereken işler için doğru planlama yapamama,

>>İşleri organize etmede güçlük,

>>Önemli şeyleri ve sorumlulukları unutma,

>>İş arkadaşlarıyla ve yöneticilerle doğru ilişkiler kuramama,

>>Zamanı doğru yönetememe,

>>Başladığı işi bitirememe,

>>Dikkatsizlik nedeniyle önemli ayrıntıları gözden kaçırma,

>>Aşırı ve sürekli uyarılma ihtiyacı,

>>Yaşanan problemlerden ötürü düşük benlik saygısı ve özgüven problemleri,

>>Kolay sıkılma, aynı ortamda fazla duramama,

>>Sabırsızlık ve beklemede güçlük,

>>Uçuşan ve arkası kesilmeyen düşünceler,

>>Eleştiri kabul edememe, çabuk hayal kırıklığına uğrama,

>>Huzursuz ve gergin ruh hali gibi belirtiler yetişkinlik döneminde DEHB’nin sosyal, duygusal ve davranışsal göstergeleridir.

• DEHB’ye eşlik eden diğer psikiyatrik belirtiler nelerdir?

>>Depresyon

>>Anksiyete bozuklukları

>>Alkol ve madde kullanımı

>>Karşıt olma karşı gelme bozukluğu

>>Obsesif Kompulsif Bozukluk

>>Bipolar Affektif Bozukluk

>>Özel Öğrenme Güçlüğü

>>Davranım Bozukluğu

DEHB yapısı gereği bu rahatsızlıklarla ortak noktalara sahiptir ve bu nedenle bir eş tanıyla ortaya çıkması oldukça muhtemeldir. Duygu durumunu kontrol etmekte ve durumları analiz ederek karar vermekte güçlük çeken bir DEHB’li bireyin karşıt olma karşı gelme bozukluğu geliştirmesi olasıdır. Aynı şekilde günlük yaşamda karşılaştığı zorluklar, ilişkilerinde yaşadığı problemler, iç huzursuzluk ve sakinleşememe durumu nedeniyle depresyon veya kaygı bozukluğu yaşaması şaşırtıcı değildir. Bu gerginlikten kurtulmak, beyninin biraz olsun durulmasını sağlamak ve sakinleşebilmek için alkol veya maddeye sığınması da oldukça anlaşılabilirdir. Yanı sıra öğrenme süreçlerini zorlaştıran pek çok özellik barındırdığından, DEHB’li bir yetişkinin özel öğrenme güçlüğüne sahip olduğunu görebilirsiniz.

2017 yılında yapılan bir araştırmaya göre DEHB’li bireylerin beşte biri ile yarısı arasında majör depresyon/distimi, yaklaşık yarısında da anksiyete bozukluğu olduğu ortaya çıkmıştır.

• DEHB’nin yetişkinlik dönemindeki tedavisi nasıldır?

>>Medikal destek,

>>Psikoterapi,

>>Psikoeğitim,

>>Beyin egzersizleri,

>>Günlük yaşamda yapılan değişiklikler.

Bütüncül bir tedavi yaklaşımı gereklidir. Kişinin şikayetleri fazlaysa ve günlük yaşantısını ciddi şekilde etkiliyorsa, medikal destek gerekecektir. Hem DEHB’li kişiyi hem de yakınlarını bilgilendirmek, DEHB’nin özelliklerini ve günlük yaşamda karşılarına çıkabilecek şeyleri anlatmak önemlidir. Kişinin yaşadığı bireysel problemleri, bu duruma dair duygularını, düşüncelerini ifade edebilmesi ve başa çıkma stratejileri geliştirebilmesi için psikoterapi şarttır. Kişinin dikkatini toplama, organize etme ve sıraya koyma gibi becerilerini geliştirmek adına beyin egzersizleri faydalı olacaktır. Günlük yaşama aktif bir şekilde sporu dahil etme, kişiye iyi gelmeyen ve semptomları arttıran şeyleri uzaklaştırma, iyi gelen, zihinsel olarak yatıştıran şeyleri bunların yerine koyma bütüncül tedaviyi tamamlayacaktır.

DEHB’li olmak her zaman kötü sonuçlar doğurmayabilir. DEHB’li bireylerin aşırı odaklanma, yaratıcılık, enerjik, hevesli ve neşeli ruh hali gibi becerilere sahip olmaları, onları pek çok alanda başarılı kılabilmektedir. DEHB’li yetişkinlerin yüzde 42’sinin üstün zekaya sahip oldukları bilinmektedir. Robin Williams, Emma Watson, Will Smith, Michael Jordan, Adam Levine gibi pek çok ünlü DEHB tanısı almıştır.

Merve ADIGÜZEL

Uzman Psikolog/Aile Danışmanı