Yine yeni yeniden: ABD-İran bu kez anlaşabilecek mi?

BEĞENDİM

ABONE OL

News

İran Nükleer Anlaşması gelecek ay 8. yılını dolduracak. Birçok kez iptal noktasına gelen, bir türlü nihayete erdirilemeyen anlaşma için yeni formül masada. Bu formül, Tahran yönetiminin uranyum zenginleştirme meselesini askıya alması karşılığı kimi ülkelerdeki dondurulan varlıkların serbest bırakılması. Peki, bu ne kadar mümkün?

Donald Trump ABD Başkanı olarak seçildiğinde ABD ve İran’ın belki de sıcak bir savaşın eşiğine geleceği fikri ağır basıyordu. Trump, 2018’de İran nükleer anlaşmasından çekildiklerini duyurmuştu. Bu süreçte Tahran yönetimine karşı sert söylemlerde bulunan Trump, İran’ın ABD’ye karşı atacağı kötü adımlara bin kat fazlasıyla karşılık vereceklerini ilan etmişti.

Kasım 2020’de ise Joe Biden ABD’nin yeni başkanı olarak seçildi. Bu süreçle birlikte ABD-İran arasında ‘diyalog’ sürecinin ağır basacağı beklentisi oluştu. ABD’nin masaya geri dönmesi, Viyana’da sürdürülen müzakereler ve üçüncü ülkelerin girişimleri gibi adımlar da ortaya somut bir fotoğraf koyamadı.

Sonuç itibarıyla temmuz 2023’te 8. yılını dolduracak İran Nükleer Anlaşması (KOEP – Kapsamlı Ortak Eylem Planı) üzerinde neredeyse hiçbir ilerleme kaydedilemeyen bir başlık olarak masadaki yerini koruyor.

İran bu süreçte de nükleer faaliyetlerine devam etti

ABD yönetimi İran’ı geri adım atmamakla suçluyor, Tahran yönetimi ise ABD’nin anlaşma için çok küçük fedakarlıklar yaptığını söylüyor. Bu noktada İran’ın net olarak ne istediğini hatırlatmakta fayda var. Tahran yönetimi, ABD’nin kendisi ve müttefikleri tarafından uygulanan ambargoların tamamen kaldırılmasını, Washington yönetiminin müzakere masasından bir daha kalkmayacağını garanti etmesi talep ediyor.

İran bir yandan bunları bekleyip diğer yandan anlaşma için diyalog kapısını açık tutmak isterken aslında arka planda nükleer çalışmalarına da hızla devam ediyor. Açık kaynaklara yansıyan bilgilere göre İran kısa sürede uranyum stokunu yüzde 27 oranında artırmış ve eşik süresini iki haftaya kadar düşürmüş.

Tahran’ın toplam zenginleştirilmiş uranyum stoku, şu anda KOEP limitinin 21 katından fazla. Daha kestirme bir söylemle İran bugün nükleer silah yapmak istese elinde birden fazla bombaya yetecek kadar uranyum var. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın bu süreçlerle ilgili sorularına İran’ın makul yanıtlar veremediğini de belirtelim.

Washington-Tahran arasında güven krizi had safhada

İran Araştırmaları Merkezi Başkanı Hakkı Uygur’a göre yukarıda bahsettiğimiz tablo aslında yakın gelecek için de muhtemel beklentilerin nasıl olabileceği konusunda fikir veriyor.

ABD-İran arasındaki güvensizlik seviyesinin 2018’in ardından bir kez daha zirveye çıktığı bilgisini paylaşıyor Uygur. Ve eğer iki ülke arasında yeni bir süreç inşa edilecekse bunun eski anlaşma üzerinden olmasının pek mümkün olmadığına dikkat çekiyor.

2015 yılında imzalanan anlaşmada İran’a geçici kısıtlama getiren bazı maddelerin süresinin sona erdiğini ya da ermek üzere olduğunu anlatıyor Uygur. “Dolayısıyla eski anlaşmanın olduğu gibi kabulü anlamsız. En fazla İran’ın artan faaliyetlerinden doğan krizi dondurmaya yönelik geçici ve noktasal bir anlaşma mümkün görünüyor” diyor.

Umman’da baş döndüren ‘İran’ trafiği

Bu noktada sürecin daha iyi anlaşılabilmesi adına son dönemde yaşanan bazı gelişmeleri de hatırlamak gerekiyor…

Her ne kadar güvensizlik had safhada olsa da yine de iki ülke arasında arka kapı diplomasisinin işletilmeye çalışıldığına dair bazı ciddi ipuçları da var.
ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan’ın mayıs ayının başında İran’a nükleer faaliyetlerinde ileri gitmenin sonuçları hakkında net bir mesaj gönderdiklerini açıklaması dikkate değer.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ise mayıs sonunda kameralar karşısına geçmiş ve “Bazı ülkelerin dışişleri bakanları da sürece dahil. Bir taslak üzerinde anlaşmayı umuyoruz” demişti.