Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî(ks)’nin edep hakkındaki gazelini tefekküre devâm edelim:
Âdemîzâde eğer bi edebest, âdem nîst
Fark der cism-i benî-Âdem ü hayvan edebest
“İnsanoğlunda eğer edep yoksa, bilin ki o insan değildir. İnsanoğlunun cismiyle hayvan arasındaki fark edep dolayısıyladır.”
İnsan,doğduğunda kalbi sâf ve pâktır; hiçbir günâhı yoktur. İbâdetlerle mükellef kılındıktan sonra ne yapacağı ise istikâmetini belirleyicidir. Birinci seçenek, yaratılış amacınca, “Hz. İnsânca” yaşamaktır. İnsanların çoğu maalesef “irâdelerini kullanmayarak” ve/veyâ “zulme kastederek” ikinci seçeneği işâretlerler. Emmâre nefislerinin hevâsını ilâh edinirler,[1] şeytana kulluk ederler,[2] “geçici, aldatıcı ve oyalayıcı”[3] dünyânın süslerine kalbî muhabbetle bağlanırlar[4] ve de tanrılaştırdıkları benliklerine taparak “bencilce” hayât sürerler. Tevhitten uzaklaştıkça zulmü kalınlaştırırlar, “sevgisizce”, “esfel-i sâfilîn” bataklığında çamura saplanıp battıkça batarlar.
Köpekler bir kap yal için kavga ederler; paylaşmamaları onlar için fıtrîdir, kemâlâtlarına zevâl getirmez. Fakat mîrâs paylaşımlarında kardeşlerin bencilce dürtülerle mahkeme kapılarında yumruklaşmaları, insanın hayvanlar gibi başıboş davranmakla içine düştüğü seviyesizliği göstermesi açısından çarpıcıdır.
Hayvanlar, nefislerinin hevâsı doğrultusunda içgüdüleriyle hareket ederler. İnsan, hayvanlar gibi başıboş bırakılmış değildir.[5] İrâdeyi kullanmamak da aynen zulme kastetmek (meselâ yine mîrâs paylaşımlarında fitne fesat çıkarmak, hattâ pusu kurarak kan dökmek) gibi zulümdür. Zulümden kaynaklanan “sevgisizlik”, insan için eksikliktir, “nâkıslıktır.”[6] Kâmil “olan”, nâkıs “kalandan” üstündür. Ahsen-i takvîm üzere yaratıldığı hâlde zulmettiği için sevememekle “nâkıs” “kalan” insan, yaratılışları icâbı başıboş davrandıkları hâlde “kemâl” üzere “olan” hayvanlardan daha aşağı seviyededir ki böylesi seviyesizliğe, “esfel-i sâfilîn”,[7] “sefillerin en sefîli” denir.
“Hz. İnsân”, “sûrette” ve “sîrette” insandır. Esfel-i sâfilînde “insan elbisesi giyen” insan, sîrette hayvanlardan daha aşağıdadır.[8] iradeyi kullanıp başıboşluktan kurtularak ve kastetmeyerek zulüm işlemeyi terk etmek, yani zulmetmedikçe sevebilmek, insanı hayvanlardan ayırır.
Hz. Mevlânâ(ks)’nın vurguladığı bu fark, edeptendir.
Allah(cc)’a emânet olun.
[1] Furkân 43: “Gördün mü hevâsını ilâh edineni? Onun üzerine sen mi vekil olacaksın?”
[2] Yâsin 60-61: “Ey âdemoğulları! Şeytana kulluk etmeyeceğinize dâir sizden söz almadım mı? Muhakkak ki o sizin için apaçık bir düşmandır; Bana kulluk edin, sırât-ı müstakîm budur.”
[3] Kehf 45: “Onlara şunu da misâl göster: Dünyâ hayâtı, gökten indirdiğimiz bir su gibidir ki bu su sayesinde yeryüzünün bitkisi (önce gelişip) birbirine karışmış; arkasından rüzgârın savurduğu çerçöp hâline gelmiştir. Allah, her şey üzerinde iktidâr sâhibidir.”
Lokmân 33: “Ey insanlar! Rabbinizden ittikâ edin ve bir günden çekinin ki baba çocuğuna hiçbir fayda veremez. Çocuk da babasına hiçbir şeyle fayda sağlayacak değildir. Şüphesiz Allah’ın vaadi gerçektir. O hâlde dünyâ hayâtı sizi aldatmasın, sakın o çok aldatıcı şeytan sizi Allah’ın affına güvendirerek aldatmasın.”
Ankebût 64: “Bu dünyâ hayâtı sâdece bir oyun ve oyalanmadan ibârettir. Âhîret yurduna gelince, işte asıl hayât odur. Keşke bilmiş olsalardı.”
[4] Âl-i İmrân 14: “İnsanlara kadınlar, oğullar, yüklerle altın ve gümüş yığınları, salma atlar, davarlar, ekinler kabîlinden aşırı muhabbetle bağlanılan şeyler çok süslü gösterilmiştir. Halbuki bunlar, dünyâ hayâtının geçici faydalarını sağlayan şeylerdir. Oysa varılacak yerin (ebedî hayâtın) bütün güzellikleri Allah katındadır.”
[5] Kıyâme 26: “İnsan kendisinin başıboş bırakılacağını mı zanneder?”
[6] Mesnevî 1/31: “Kimin aşk endişesi yoksa o kanatsız bir kuş gibidir, vâh ona!”
[7] Tin 5: “Sonra onu “esfel-i sâfilîne” indirdik.”
[8] A’râf 179: “Andolsun ki cinlerden ve insanlardan birçoğunu cehennem için yarattık. Onların kalpleri vardır, fakat onunla kavramazlar. Gözleri vardır, fakat onlarla görmezler. Kulakları vardır, fakat onlarla işitmezler. İşte bunlar, hayvanlar gibidirler. Hattâ daha da aşağıdırlar. Bunlar da gâfillerin ta kendileridir.”
Mustafa TINMAZ
Öğle Vakti 12:58
News
Köşe Yazıları
