Hidâyet

Sevgili Dostlar,

Birkaç haftalık ayrılıktan sonra kaldığımız yerden devâm edelim ve Fâtiha Sûresinde: “Bizi sırât-ı müstakîme hidâyet et” âyetinde geçen “hidâyet” kelimesine odaklanalım. Sırât-ı müstakîmi önümüzdeki hafta detaylarıyla inşAllah inceleyeceğiz. Şimdilik “istikâmet yolu” olarak alalım ve sırât-ı müstakîm hâlinde orijinal kelimelerle ifâde edelim.

Hidâyet, “hedefe ulaştıracak yola yönelmek ve yolu göstererek o yol için kılavuzluk etmek” mânâlarına gelir. Istılâhta ise hidâyet, kulun sırât-i müstakîme yönelmek ve o yolda ilerlemek konusundaki kararlılığı netîcesinde irâde ve gayret göstermesine binâen âlemlerin Rabbi Allah(cc)’ın o kulunun kalbine koyduğu Kendi nûrudur, diye tanımlanır. Âyetteki “ihdinâ” (bizi hidâyet eyle) kelimesi “sırât-ı müstakîm” ibâresi ile berâber düşünüldüğünde, “bizi sırât-ı müstakîme” yönelt, bize sırât-ı müstakîmi göster ve sırât-ı müstakîm üzerinde yürüyebilmemiz için bize kılavuzluk et” anlamlarında düşünülebilir.

Hidâyeti ve dalâleti iki uç olarak düşünebiliriz. Dalâlet hidâyetin zıddıdır. Kişinin ne yaparsa yapsın dalâlette olduğunu düşünmesi yeise sebep olur. Yeis ise küfürle bir tutulur çünkü âyete[1] muhâliftir. Diğer taraftan kişinin hidâyette olduğunu düşünmesi ise kendi kendine söyleyebileceği en büyük yalandır. Bu hâl ise tövbe etmeye engeldir. Dalâlette ile yakından alakalı bir kelime şekâvet; hidâyet ile yakından ilgili bir kelime ise saâdettir. “Kırk gün hadîsi”[2] diye bilinen bir hadîste, şekâvetin ve saâdetin ezelden yazıldığı bildirilir. Kişinin şakî mi yoksa saîd mi olduğunu bilmesi mümkün değildir. Kula yakışan, kulluğunun gereğini yapmak ve duâ etmektir. “Bizi sırât-ı müstakîme hidâyet eyle” duâsını bu mânâ ile düşünebiliriz. Hem bu duâyı yapmak, hem de Hz. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (ks)’nin deyimiyle “horoz isek ötmek” gerekir. Böyle davranmak ise kişinin ukbâ endişesi ve ümîdi ile kulluk etmek değil, sâdece âlemlerin Rabbi Allah(cc)’a kulluk etmesinin yoludur.

Hidâyetin zıddı olan dalâlete düşmenin sebepleri ise Kur’an’da muhtelif yerlerde yalancılık ve küfürde ısrâr etme,_[3] aşırı yalancılık,_[4] zâlim ve fâsık olma,_[5] ve zâlim ve kâfir olma_[6] olarak belirtilir. Bu sebeplere dikkat edilirse, dalâletin altında yatan temel husûsun zulmü kasten işlemek olarak görebiliriz.

Daha önceki yazılarımızda zulmü açıklamıştık. Tekrar değinecek olursak, zulüm adâletin zıddıdır. Adâlet ise Hz. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (ks)’nin deyimiyle her şeyi yerli yerine koymaktır. Başa ayakkabı, ayağa külah geçirmek zulümdür.[7] Zulmün nefsimize yönelik ciheti günâhlara dalıp günâhlarda ısrâr etmek ve nefsimizi kemâle erdirmemektir. Zulmün insanlarla olan yönü onların haklarını çiğnemek, âdil ve hakkaniyetli kararlar vermemek ve emâneti ehil olmayanlara vermektir. Zulmün âlemlerin Rabbi Allah(cc) ile olan ciheti, O’na gizli ve açık sirk koşmak, buyruğunu tutmamak ve yasaklarından kaçınmamaktır. Zulmün son yönü ise zulme râzı olmak ve zulmün teşekkül etmesine engel olmamak; yani kalbimizle buğz etmemek, dilimizle karşı çıkmamak ve elimizle düzeltmemektir. 

Zulme vedâ etmedikçe, hidâyeti beklemek hamâkattir, içi boş temennidir.

Fâtiha’da geçen bu duâyı hep edip hidâyetle sırât-ı müstakîm üzere mânâsıyla yaşamayı âlemlerin Rabbi Allah(cc)’tan niyâz ederiz.

Allah(cc)’a emânet olun.

Mustafa TINMAZ

---

[1] Zümer 53: “De ki: “Ey nefislerinin aleyhine aşırı giden (emrime muhâlefet ile nefislerini isrâf eden) kullarım! Allah’ın rahmetinden ümîdinizi kesmeyin. Şüphesiz Allah, bütün günâhları affeder. Çünkü O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.”

[2] “Buhârî, Bed’ül-halk 6; Kader 1, Tevhîd 28; Müslim, Kader 1; Ebû Dâvûd, Sünnet 17; Tirmizi, Kader 4; İbn Mâce, Mukaddime 10: “Sizden biriniz (in yaratılışı) annesinin karnında kırk günde nutfe olarak derlenip-toplanır. Sonra aynı şekilde alaka ve aynı şekilde mudğa olur. Sonra Allah ona dört kelime ile bir melek gönderir. Ardından amelini, ecelini, rızkını ve şaki ya da saîd oluşunu yazar ve akabinde ona rûh üflenir. Bir kimse kendisi ile cehennem arasında bir zira’ (arşın) mesafe kalana kadar cehennem ehlinin amelini işler, ancak hakkında yazılan şey onun önüne geçer, ardından cennet ehlinin amelini işler ve cennete girer. Bir kimse de kendisi ile cennet arasında bir zira’ (arşın) kalana kadar cennet ehlinin amelini işler, ancak hakkında yazılan şey onun önüne geçer, ardından cehennem ehlinin amelini işler ve cehenneme girer.”

[3] Zümer 3

[4] Mümin 28

[5] Ahkâf 10, Sâff 5,7; Cumâ 5; Münâfikûn 6

[6] Mâide 51, 67

[7] Mesnevî 6/1887: “Adâlet demek, her şeyi yerli yerine koymak demektir. Ayakkabı ayağındır. Külâh da başa âittir.”