Edep Gazeli (II)

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî(ks)’nin edep hakkındaki gazelinin ikinci beytini şerh etmeye devam edelim.

Âdem ez âlem-i ulvîst ne süflî der-yâb

Ravnâk-ı gerdîş-i gombed-i devrân edebest

“İnsan süflî, düşüklükler âleminden değil, ulvî, yücelikler âlemindendir. Bunu iyi anla. Ve şu gökkubbenin dönüşü ve devranın gidişindeki revnâk, güzellikler de edeptendir.”

İnsan, rûhlar âleminde, elest bezminde: “Evet, Sen bizim Rabbimizsin”[1] diye âlemlerin Rabbi Allah(cc)’a söz verendir. İnsan, meleklerin “secde ettiği” Âdem’in neslindendir ve Allah(cc)’ın rûhundan kendisine “rûh üfürülmüştür.”[2] İnsan, ahsen-i takvîm[3] üzere, en güzel, en üstün ve en yüce yaratılışla yaratılmıştır. Cemâdât, nebâtât ve hayvânât kendisine râm edilen[4] insan, âlemlerin Rabbi Allah(cc)’ın yeryüzündeki halîfesidir.[5] Kur’ân’da geçen bu hakîkatler, insanın ulvî, yücelikler âleminden geldiğini ortaya koyar. Bunu iyi anlamamız nasîhat edilmektedir. Bu kavrayışın gerektirdiği şekilde hayat sürersek, halîfelik emânetine hıyânet etmemiş, “elest bezminde” vermiş olduğumuz sözü tutmuş oluruz. Bu ise, bizlerin “emin” (güvenilir) sıfatıyla sıfatlanmamıza sebep olur.

Kur’an’da ayın, güneşin, gece ve gündüzün Azîz ve Alîm Allah’ın takdîri ile belli yörüngeler ve ritim ve rutinlere bağlandığı açıklanmaktadır[6]  ki, bu âyetler tefekküre vesîledirler. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî(ks), ay, güneş, gece ve gündüzün Azîz ve Alîm Allah’ın sözünü dinlemek, sözünden dışarı çıkmamak güzelliği ile edebe riâyet ettiklerini söylüyor.

Allah(cc)’a emânet olun.

[1] A’râf 172: “Ben sizin Rabbiniz değil miyim? Onlar da: Evet (Rabbimizsin) şâhit olduk dediler. (Bu şâhitlik) kıyâmet gününde biz bundan gâfildik dememeniz içindir.”

[2] Sâd 71-76: “Rabbin meleklere demişti ki: Ben muhakkak çamurdan bir insan yaratacağım. Onu tamamlayıp, içine de rûhumdan üfürdüğüm zaman, derhal ona secdeye kapanın! Bütün melekler toptan secde ettiler. Yalnız İblîs secde etmedi. O büyüklük tasladı ve kâfirlerden oldu. Allah, ‘Ey İblîs! İki elimle yarattığıma secde etmekten seni meneden nedir? Böbürlendin mi, yoksa yücelerden misin?’ dedi. İblîs: ‘Ben ondan hayırlıyım! Beni ateşten yarattın, onu çamurdan yarattın.’ dedi.”

[3] Tin 4-5: “Muhakkak ki, Biz insanı “ahsen-i takvîm” üzere yarattık. Sonra onu “esfel-i sâfilîne” indirdik.”

[4] Bakara 29: “O ki yeryüzündekilerin hepsini sizin için yarattı.”

[5] Bakara 30: “Hani Rabbin meleklere: “Ben yeryüzünde bir hâlîfe yaratacağım” demişti…”

[6] Yasin 37-40: “Gece de onlara bir delîldir. Biz ondan gündüzü soyar çıkarırız, bir de bakarlar ki karanlığa dalmışlar. Güneş de bir delîldir ki kendi yolunda akıp gidiyor. İşte bu çok güçlü ve her şeyi bilen Allah’ın takdîridir. Ay’a gelince, ona menziller tâyin ettik. Nihayet o eski hurma

salkımının çöpü gibi (yay haline) dönmüştür. Ne güneş aya yetişebilir, ne de gece gündüzü geçebilir. Her biri bir yörüngede yüzerler.”

Burda teferruata girmeyeceğiz ama, Kur’ân’ın 1400 yıl önce inzâl olduğunda bahsettiği dâiresel olmayan yörüngeler, dünyânın güneşin etrâfında ve ayın dünyâ etrâfında döndüğü hakîkati, batıda ancak Galilei, Kopernik ve Kepler tarafından 16. yy ve sonrasında keşfedilmiştir. 

Mustafa TINMAZ