İyyâke Na’büdü ve İyyâke Nestaîn

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Geçen hafta “Mâlik-i yevmiddîn” ibâresini:“(Yegâne hamd Kendisine mahsûs âlemlerin Rabbi Rahmân ve Rahîm Allah(cc), tatlı veyâ acı karşılığı verdiği) cezâ gününün Mâlikidir” mânâsında açıklamıştık. Bu hafta Fâtiha’nın bir sonraki âyetini tefekkür edelim.

“İyyâke”, “yalnız Sana” demektir. “Na’büdü” biz zamiriyle kulluk ederiz mânâsındadır. “Nestaîn” de biz zamiriyle yardım isteriz anlamına gelir. Bu anlamları bir önceki âyetlerin mânâları ile birleştirirsek: (Ey âlemlerin Rabbi Allah’ım!) Ancak Sana kulluk eder ve (de maddî ve mânevî her türlü işimizde) sâdece Senden yardım isteriz. (Çünkü her türlü tâzim ve hamde ancak Sen layıksın. Bize yardım etme gücüne Senden başka kimse sâhip değildir) mânâsını elde ederiz. “Ben, cinleri ve insanları ancak kul olsunlar diye yarattım”  âyeti gereğince, her cin ve her insan “kuldur.” Lâkin hepsi âlemlerin Rabbi Allah(cc)’a “kul olmuş” değildir. İnsan, ya hevâsını ilâh edindiği emmâre nefsine, adımlarını tâkip ettiği şeytana, kalbî muhabbet ve nefsanî hırslarla bağlandığı dünyâya ve tanrılaştırıp taptığı benliğine kuldur ya da “tevhîdi” “bilmekle” nefsini kemâlâtına erdirip Hz. İnsân sıfatıyla “yalnız” âlemlerin Rabbi Allah(cc)’a kuldur.

“İyyâke” kelimesinin “na’büdü”den önce zikredilmesinin hikmeti, âlemlerin Rabbi Allah(cc)’ın yüceltilmesi ve asıl önemli olanın “kulluğun yalnız O’na” olduğunun belirtilmesidir. Çünkü Allah(cc) her şeyin sâhibidir ve kulluk edilecek gerçek Mâbud sâdece O’dur. Âyette, kulluk etmenin yardım istemekten önce zikredilmesinin de hikmetleri vardır. Birinci hikmet, âyetler arasındaki ses uyumuyla ilgilidir. “Ve iyyâke nestaîn” lafzı daha sonra getirilerek âyet sonlarındaki ses uyumu gerçekleşmiştir. İkinci hikmet şunu öğretmek içindir: Bir ihtiyâcı istemeden önce arada duânın kabûlüne vesîle olacak işleri yapmak, daha etkilidir ve de âlemlerin Rabbi Allah(cc)’a kulluk etmek, kula verilecek nîmetlerden daha kıymetlidir.  Üçüncü hikmet, bâzen kul yaptığı ameli kendi nefsine nisbet edip, onu “ben yaptım” diye düşünebilir. Bunun için: “Sâdece Sana kulluk ederiz” ifâdesinin peşinden: “Yalnız Senden yardım dileriz” diye niyâz edilerek benlik giderilmiş olur. Âyette geçen “kulluk ederiz” ve “yardım dileriz ” ibârelerinin fâili gizli olup “biz” zamîridir. Bu âyeti okuyan herkes: “Yâ Rabbi, ancak Sana kulluk ederiz, yalnız Senden yardım dileriz” derken, “biz” zamîriyle kendisini, hafaza meleklerini ve namazda hazır olan bütün cemâati kasteder. Böylece kendi kulluğunu beğenmez, diğer müminlerin kulluğu içine katar, ihtiyâcını onların ihtiyâcıyla birlikte Allah(cc)’a sunar. Onların bereketiyle kulluğunun kabûl edileceğini ve ihtiyâcının giderileceğini umar. Bu fayda ve hikmetten dolayı cemâat hâlinde ibadet emredilmiştir.

Bu âyete kadar âlemlerin Rabbi Allah(cc) üçüncü şahıs kipiyle nitelendirilmişti. Onun için: “Hamd âlemlerin Rabbi Allah(cc)’a mahsustur” derken O’nu övmek, huzûrdaki kimsenin hitâbıyla değil, gâib kimsenin hitâbıyla olmaktadır. Bu ve daha sonraki âyetlerde ise hitâp, huzûrunda bulunulan Zâta yapılmaktadır.  “Ancak Sana kulluk ederiz” Allah için amel eden ihlâslı kullara aittir. “Yalnız senden yardım dileriz” ise amelini Allah(cc) ile (O’nun özel izin ve desteği ile) yapan gerçek tevhîd ehline aittir. Allah için amel etmek kişiyi şirkten korur. Allah ile amel etmek ise Allah(cc)’a “yakınlık” temin eder. Allah için amel etmek, kulluğu samîmîyetle yapmayı; Allah(cc) ile amel etmek ise teslîmiyetin üst düzeyde olmasını gerektirir.

Allah(cc)’a emanet olun,

Mustafa TINMAZ